EKOSFERA SAIOA, BERRIZ ENTZUNGAI EUSKADI IRRATIAN

 

Orain urtebete Euskadi Irratiari eskatu genion, 2019ko ekainean amaitua zen Ekosfera programarekin jarraitzeko, bizi dugun ingurumen krisi larria dela eta. Aurtengo udan berriro hasi da Ekosfera irrati saioa eta horregatik zoriontzen dugu, lerro hauen bidez, Euskadi Irratia hartutako erabakiarengatik. Era berean, eskatzen diogu, aurreko urteetan bezala, ostegun gauez ez ezik larunbatetan ere errepikatzeko emanaldia, ahalik eta jende gehienak entzun dezan. Klima-aldaketa eta trantsizio ekologikoaz gain, hemengo eta planeta osoko biodibertsitatearen egoera tamalgarriaren inguruan aritzea behar beharrezkoa jotzen dugu, bai eta programazio orokorrean zientziari eta ingurumen-gaiei garrantzi handiagoa ematea ere, beste gaiei bezainbeste. Ingurumenarenganako eta naturarenganako interesa dugunok badugu, bada, beste informazio-iturri bat euskaraz: Ekosfera. Entzun dezagun!

Garapen ekonomikoa, jasangarritasuna eta ingurumena

 

Nekez ezkontzen dira hiru dimentsio horiek gurean —garapen ekonomikoa, jasangarritasuna eta ingurumena—, azken urteotako politika publikoa naturaren kontserbazioaren ikuspegitik aztertzen bada, bederen. Izen hori hartu duen sail berriaren buru izendatu dute Arantxa Tapia Eusko Jaurlaritzan, eta badugu motiborik kezkatuta egoteko.

EAEko erakundeen egituraketak eta agintean egon diren alderdien botere banaketak ez dute lagundu, gaurdaino, gure ingurune naturalaren kontserbazioa eta biodibertsitatearen zaintza. Aurreko mendearen bukaeran Europako Batzordeak garapen jasangarria eta biodibertsitatea kontserbatu edota berreskuratzeko araudia eta plangintza onartu zituen, Europa osorako Natura 2000 sarea sortu eta kudeatzeko tresnak arautuz. Garai hartan eta ondorengo urteetan EA eta PSEren esku egon zen Ingurumen Sailak hartu zuen Europako legediaren transposizioa egiteko ardura batez ere, EAEn babestutako eremuak (parke naturalak, biotopoak, …) Kontserbazio Bereziko Eremu izendatuz.

Izendatu ostean, babestutako eremu horien kudeaketa foru aldundien eskumena da, eta aldundietan EAJ alderdiaren esku egon da ia beti, Landa Garapenaren Sailean. Alegia, eremu naturalen eta basabizitzaren kudeaketa nekazaritza, abeltzaintza eta basogintza kudeatzen dituen sail berak kudeatzen ditu aldundietan; baina zentzuzkoa izan daitekeena saihestu ezinezko oztopo bihurtu da. Izan ere, EAJk ez du interesik natur kontserbazioan; urteetan Jaurlaritzako eta aldundiko ordezkariak ika-mikatan ikusi ditugu parke naturaletako patronatuetan interes kontrajarriak babestuz: batzuk natur kontserbazioaren alde, eta besteak, babestutako eremuak abeltzainen eta basozaleen interesen mesedetan kudeatzearen alde. EAJren «eredu jasangarrian» ez baita ingurunearekiko eragina kontuan hartzen, ez da dirutan neurtzen, eta, beraz, eragindako kalteak ez zaizkie ustiatzaileei ordainarazten.

Jaurlaritzaren egituraketa berrian, Tapiaren sailak hartu du ingurumenaren ardura. Aldundiekin batera lerratu da sail berria, eta natur kontserbazionistok badugu kezkatzekorik, Abaltzisketako alkate independenteak Facebooken irailaren 10ean idatzi zuena irakurtzen badugu: «Jaurlaritzako estruktura berrin, Ingurumena ezkerreko ta ekologistan eskutatik, Tapian aterkipea pasatzeala. Joe, ustekabean harrapatu nau ta ikearrizko ilusioa ta esperantza sortuizkit. Oain, atzeko atetik sartu zaizkiguen Parke Natural da babestutako eremutako lege protekzionista zahar hairi hautsek arrotzea falta da. Ta geo, ganaduzale, ehiztari, terrenojabe ta landa eremutako herri ordezkarikin adostuta berri batzuk ittea». Jon Zubizarreta Abaltzisketako alkatearen eta Enirio-Aralar mankomunitateko ordezkariaren hitzak dira. EAJk Aralarren pista berriak egiteko ekimenak sortutako liskarrean mantentzen duen posizioa oso argi adierazten du, inork zalantzarik balu.

Kargua hartu berri du Tapia andereak, eta, normala denez, denbora gutxi izan du bere proposamenak plazaratzeko. Adi-adi gaude garapen jasangarritasunaren eta ingurumenaren esparruetan bere planteamenduak entzuteko. Irailaren 18an Euskal Telebistari eskainitako elkarrizketan, ekonomia berdeaz aritu zen, proiektu berritzaile eta enplegu sortzaileak izan behar dutela esanaz, lehiakortasunaz. Enpresa eta lanpostu berriak sortzeaz, transformazio energetiko eta digitalaz, ekodiseinuaz, hondakinen kudeaketaz; alegia, produktibitateaz. Ongizate sozialak gure aktibitate ekonomikoa behar duela defendatu zuen, ohi bezala, baina orain arteko eredu ekonomikoak ingurumenean eta bioaniztasunaren galeran izan duen eragina aipatu gabe.

Natur kontserbazioak sor dezake lanposturik. Naturaren ustiapenaren mesedetan diharduten hainbat enpresa eta ikerketa zentro jar daitezke naturaren kontserbazioaren eta bioaniztasunaren berreskurapenaren mesedetan. Herri honetan badago ezagutza eta bagaude eragileak horretan laguntzeko prest. Herritarrok ingurumen osasuntsua behar dugu, pandemiak saihesteko bioaniztasuna berreskuratu behar dugu, arnasa hartzeko natur ingurune osasuntsuak behar ditugu.

Hori ekonomia bihurtzea eta horretan transformatzaileak eta lehiakorrak izatea da sail berri horren benetako erronka, gure ustez, eta klima larrialdian lehentasuna behar lukeela uste dugu. Natur kontserbazionistak prest gaude bide horretan laguntzeko. Ondorengo belaunaldiek eskertuko digute.

Mendien eta basoen abandonua

Azken urteotan gure paisaiaren koloreak kezkatuta gauzka basozaleak ez ezik, herritarrak. Basogintzak bizi duen krisia begi-bistakoa da eta jabeen zein industriaren kexak hedabidetara iristen dira tarteka. Natur talde eta talde ekologistoi egurraren industriaren mesedetan eraikitzen diren diskurtsoak eta adiera faltsuak argitzea edota ezeztatzea dagokigu, auzi honetan argibiderik aurkituko badugu.

Gipuzkoako Basozaleen Elkarteko ordezkaria entzun berri dugu Euskadi Irratian banda marroiaren izurria (eta pinuak aspalditik dituen bestelako gaitzak) Covik-19ak eragindako pandemiarekin alderatzen; ez baterako ez besterako ez geundela prestatua esateko. Banda marroia eta gorriaren erantzuleak diren onddoak, baina, aurreko mendearen erdi-aldetik dira ezagunak hemen eta jakin badakigu monolaborantzak oinarritutako ekoizpen eredu intentsiboak horrelako onddoak zabaltzeko baldintzak erraztu besterik ez dituztela egiten. Basogintza-eredu horrek, gainera, kaltea ez du zuhaitzetan bakarrik eragiten. Zuhaitz-espezie horiek matarrasa teknikaren bidez ari dira ateratzen eta teknika horrek lurzoruan eragiten duen kalteari buruz ez dute hitzik esaten. Azken urteotan lurzorua higatzen eta galtzen ari gara: tona eta tona lurrak ari gara itsasoratzen baso-mozketa bakoitzean. Lurraren emankortasuna galtzen ari gara eta hori ez da izurrien eraginez bakarrik gertatzen ari: egurraren industriak eta basozaleen elkarteek, administrazioaren laguntzarekin, mantendu nahi duten basogintza-eredua da horren erantzulea.

Konfinamendu garaian basogintza “aktibitate esentziala” izendatu delako ez da eten zuhaitz-mozketa udaberrian. Basozaleen elkarteko ordezkariak egurgintza, papera eta etxegintzarako egurra ekoizteko beharrezkoa delako  justifikatzen du erabaki hori. Baina, esan ez zuena da, Gipuzkoan ekoizten den papera egiteko erabiltzen den egurra itsasontziz ekartzen dutela eta eraikuntzarako eta bestelako erabileretarako baliatuko dena,  kanpora eramaten ari direla kamioietan; egurraren industria kolapsatu egin baita hemen. Ekonomia globalizatuan gure basoetako egurrak gure kontsumorako duen balioa hutsaren hurrengoa da.

Tematuta daude basozaleen elkarteak eta egurgintzaren industria bioekonomiarako egurrak duen balioa goraipatzen. Ekonomia zirkularrarekin eta KM0 estrategiarekin nahasten dituzte kontzeptu denak. Egurrean oinarritutako ekonomia bioekonomia bezala definitzea onargarria da, baina bioekonomia, bere horretan, ontzat ematea ez. Hor daude, esaterako, Amazonia eta Borneoko baso-mozketek edo alboan ditugun Portugal edo Galiziako eukalipto-landaketek eragindako kalteak. Hauek, noski, ez dugu uste bioekonomiaren izenean onartu beharreko ereduak direnik. Gainera, badago gure basoetan benetan kaltegarria izan daitekeen praktika: landaketarik ez dagoen eremuetako biomasa (hildako edo berez etorritako egurra) ustiatzea. Lurzorua emankorra izango bada materia organikoa behar du; lurra onduko bada bizidunak edota haien osagaiak usteldu behar dira bertan. Prozesu hauek zailtzen edota oztopatzen dituen ustiapen-eredua ezin da jasangarria dela onartu.

Azkenik, aipatzekoa da ere lurjabe askok birlandaketak egiteari uko egin diolako, basozaleen elkarteek eta egurgintzaren industriak zabaldu nahi duten beldurra: suteen arriskua emendatuko dela diote. Nortzuk,  eta eukaliptoak bezalako espezie pirofiloak landatzearen alde egiten ari diren berberak. Sutearen kontrako erremediorik onena baso helduak dira, oreka ekologikoan dauden basoak, guk ez dauzkagunak eta basogintza-eredu intentsiboak oztopatzen dituenak. Baso “abandonatu” hauek dira gure berezko basoak berreskuratzeko daukagun aukerarik onena. Denbora beharko da, baina hauek dira sustatu eta saritu beharreko basoak.

Basogintza krisian dago gure herrian. Eredua aldatu behar da, sektorea modernizatu: alegia, ingurumen-kalteen baitako ekoizpen-eredua arautu. Hein batean diru-publikoak eusten du jarduera hau. Bada garaia basogintzara bideratutako diru-laguntzak eta politikak onura publikoaren baitan (osasuna, ura, bioaniztasuna, baliabideak, klima aldaketari aurre egiteko aukerak… alegia, zerbitzu ekosistemikoak) diseinatzeko. Landaketetatik basoetarako bidea egin behar dugu eta horretarako denbora behar da. Natur ingurune osasuntsua nahi badugu, denbora ordaindu beharko dugu, basoak birsortu eta biodibertsitateaaniztasuna berreskuratzeko denbora. Epe luzera begirako politikak diseinatzea eskatzen du honek eta dagoeneko berandu gabiltza, bizi dugun pandemiak erakusten digun bezala. 

NATURKON, Gipuzkoako natur talde eta talde ekologistak

Montes y bosques abandonados

En los últimos años el color de nuestro paisaje preocupa no sólo a los silvicultores, sino también a la ciudadanía. La crisis forestal es evidente y las quejas de propietarios e industria llegan a los medios de comunicación. A los grupos ecologistas y naturalistas nos corresponde aclarar y/o refutar los discursos y falsas acepciones que construyen los que se dedican a la industria de la madera en sus diferentes sectores.

Así hemos oído al representante de la Asociación de Forestalistas de Gipuzkoa en Euskadi Irratia comparar la plaga de la banda marrón (y otras enfermedades que padece el pino desde hace tiempo) con la pandemia causada por el Covid-19, para afirmar que no estábamos preparados para una ni para la otra. Los hongos responsables de la banda marrón y roja, sin embargo, son conocidos aquí desde mediados del siglo pasado y sabemos que el modelo de producción intensivo basado en el monocultivo no hace más que facilitar las condiciones de propagación de este tipo de hongos. Este modelo forestal, además, no solo afecta al arbolado. Estas especies arbóreas están siendo extraídas mediante la técnica de matarrasa y no se les oye una palabra sobre el daño que esta técnica provoca en el sustrato. En los últimos años estamos erosionando y perdiendo suelo: toneladas y toneladas de tierra están siendo empujadas al mar por las talas forestales. Estamos perdiendo la fertilidad del suelo y eso no sólo lo ocasionan las plagas: el responsable es el modelo forestal que la industria de la madera y las asociaciones de silvicultores, con la ayuda de la administración, pretenden mantener.

En primavera la tala de árboles no se ha interrumpido por la declaración de "actividad esencial" forestal durante el confinamiento. El representante de la Asociación de Forestalistas justifica esta decisión en que la actividad maderera es necesaria para la producción de papel y madera para la edificación. Pero, lo que no dice es que la madera con la que se fabrica el papel en Gipuzkoa se trae en barcos y lo que se va a aprovechar para la construcción y otros usos se está llevando fuera en camiones; porque la industria de la madera ha colapsado aquí. El valor de la madera de nuestros bosques para nuestro consumo en la economía globalizada se acerca al cero.

Las asociaciones forestales y la industria de la madera están empeñadas en ensalzar el valor de la madera para la bioeconomía. Mezclan todos los conceptos con la economía circular y la estrategia Km0. Definir una economía basada en la madera como bioeconómica es aceptable, pero no, dar por buena la bioeconomía sin condiciones. Ahí están, por ejemplo, los daños causados por las talas forestales de Amazonia y Borneo o por las plantaciones de eucaliptos de Portugal o Galicia que tenemos al lado. Estos, desde luego, no creemos que sean modelos a elogiar en nombre de la bioeconomía. Además, existe una práctica que puede ser realmente perjudicial en nuestros bosques: la explotación de la biomasa (madera muerta o viva) de las zonas en las que no se planta. Los suelos fértiles precisan materia orgánica; es necesaria la descomposición de los seres vivos o sus componentes en esos substratos. El modelo de explotación que dificulta y/u obstaculiza estos procesos no se puede proclamar como sostenible.

Por último, también cabe destacar el temor que las asociaciones forestales y la industria de la madera quieren extender por la negativa de muchos propietarios a volver a plantar: dicen que aumentará el riesgo de incendios. Y lo dicen los mismos que están apostando por la plantación de especies pirófilas como los eucaliptos. El mejor remedio contra el incendio son los bosques maduros, bosques en equilibrio ecológico, que nosotros no tenemos y que el modelo forestal intensivo obstaculiza. Estos bosques "abandonados" son la mejor oportunidad que tenemos para recuperar nuestros bosques naturales. Llevará tiempo, pero estos son los bosques que hay que fomentar y premiar.

La silvicultura está en crisis en nuestro país. Hay que cambiar el modelo, modernizar el sector, es decir, regular el modelo productivo teniendo en cuenta los daños medioambientales. Esta actividad está sostenida en buena parte con dinero público. Ya es hora de diseñar subvenciones y políticas destinadas a la silvicultura encaminada a la utilidad general (salud, agua, biodiversidad, recursos, oportunidades para combatir el cambio climático,… es decir,  servicios ecosistémicos) y no a los intereses de unos pocos particulares. Tenemos que hacer la transición de las plantaciones forestales a los bosques y para eso hace falta tiempo. Si queremos un medio natural saludable, tendremos que pagar tiempo, tiempo para regenerar los bosques y recuperar la biodiversidad. Esto requiere diseñar políticas a largo plazo y ya vamos tarde, como nos demuestra la pandemia que vivimos.

NATURKON, grupos ecologistas y naturalistas de Gipuzkoa

Ehizaren kudeaketa Gipuzkoan

Urtean behin deitzen du ehiza-kontseilua Gipuzkoako Aldundiak. Bilera horren helburu nagusia izaten da urtero onartu behar den Ehiza Agindua hainbat eragilerekin partekatzea, aurtengo bileran basurdeen ugaritzeak landa-eremuan eragin dituen kalteen kudeaketak garrantzia berezia hartu badu ere.

Ehiztarien Federazioa, nekazaritza-sindikatuak, Aranzadi Zientzia Elkartea eta Naturkon, Gipuzkoako natur talde eta talde ekologisten ordezkariak, deitzen dituzte bilera horretara Aldundiko arduradunek. Berez, osaketa egokia eta orekatua dela pentsa liteke interes guztien defentsari erreparatuz gero: basa-bizitzaren ustiapena -heriotza- jardunbide duten ehiztariak, basa-bizitzaren kalteak bizi dituzten baserritarrak, basa-bizitzaren defentsa helburu dugun natur kontserbazionistak, eta ikertzaileak zein administrazioa, auzi honen ardatz teknikoak izan beharko luketenak. Kontua, ordea, oso bestelakoa da. Ehiza ez da biodibertsitatearen ikerketatik ateratako ondorioen baitan kudeatzen, Gipuzkoako Foru Aldundiak ez duelako biodibertsitatearen kontserbazioa lehenesten, eta horrek erabat desorekatzen ditu natur kontserbazioaren aldeko interesak ehizaren aldekoen mesedetan. Ondare naturala, eta beraz, biodibertsitatea, eskubide modura aitortzen zaigu, baina ez da printzipio horren baitan ez arautzen, ez kudeatzen. Ehizatzeko eskubidea lehenesten du Aldundiak eta ehizari jarri behar eta jarri nahi zaizkion mugak ahalik eta txikienak izateko justifikazioak eraikitzea izaten da Aldundiko ordezkarien jarduna, horretarako ehiztariekin erabat lerrokatzen direlarik (teknikariak barne).

Ehizatzeko eskubidea ez da auzitan jartzen. Eskubide historiko eta unibertsal modura defendatzen du Ehiztarien Federazioak. Zientziaren itxura ematen dio bere diskurtsoari, inoiz bistaratzen ez dituen ikerketa independenteen eta handik eta hemendik jasotako ebidentzien izenean. Ehizatzeko eskubideak ukiezinak bailiran defendatzen ditu, eta euren jarduera gizarteari egiten zaion mesedea delakoan, errekonozimendua eskatzen du. Armatutako pertsonak mendian ibiltzeak eragiten dituen arriskuak eta lasaitasun eza ahaztuta.

Oso gogorra da ehiza-federazioko arduradunaren oldarraldia bizitzea, gainbehera bizi duten espezieen alde zer egiten ari diren galdezka ikertzaile eta kontserbazionistei, Aldundiko arduradunak isil isilik dauden bitartean. Ehiztarientzat naturaren zaintza ez da administrazioaren zeregina, natur kontserbazionistona baizik. Zuzeneko harremana dute Aldundiko ordezkariekin euren “negozioa” kudeatzeko; hor biltzen garen gainerakoak etsaiak edo oztopoa gara.

Aurtengo bileran, basurdeek baserritarrei eragindako kalteak kudeatzeko ehiztariek eta Aldundiak adostutako sistemak baserritarrengan eragindako haserrearen testigu izan gara. Auzi honek erakusten du jatorrian zalantzazko oinarri zientifikoak dituen kudeaketa, edozein ezusteko gertaera esanguratsuren aurrean, zeinen ahula den. Basurde-populazioan eragindako kalteak ez ditu inork bere gain hartzen, administrazioak ere ez, kalteak baserritarrei eragindakoak bakarrik, baitira (eta hauen zenbatekoa ere ez zaigu erakusten). Basurdea eta orkatza urtean 8 hilabetez eta astean lau egunez ehizatu daitezke: urtean ia 130 egunetan zehar. Honek sekulako presioa eragiten du animalia basati askorengan: txakurrek hegaztiak altxatzen dituzte, ugaztunen, hegaztien eta abarren ugalketa etenten dituzte… Kalte horiek ere ez dira zenbatzen.

Egiteko eta pentsatzeko modu hauek aldatu ezean, alferrik gabiltza, eta biodibertsitatearen galera saihestezina izango da. Pentsamendu garaikideak ez du ehiza eskubide moduan onartzen, anakronikoa da jarduera hau, eta beraz, ehiza kudeatzeko modua errotik aldatu behar da. Ikerketa zientifikoetan oinarrituta eta seguritatea bermatuko den eremuetan, ehizak kaltetzen ez dituen edota ehizaren bidez kontrolatu behar diren espezieen kasuan soilik baimendu beharko litzateke ehiza. Ehizaren kudeaketa aldatu behar du administrazioak: legeak, araudia eta kudeaketa eredua. Dena aldatzeko dago, inoiz baino larriago bizi dugun krisi ekologiko honek aterabiderik izango badu.

---